Spookpersoneel

Personeel dat niet werkt, maar wel betaald krijgt - dat wil toch niemand?
Wacht maar af…

De gemeente Den Helder kwam in het nieuws omdat er ‘spookpersoneel’ was gedetecteerd. Spookpersoneel is personeel dat wel salaris incasseert, maar niet op het werk komt. Er werd alom schande van gesproken, maar de vraag is of dat terecht is, en ook of Den Helder een uitzondering vormt.

Zeker bij wat grotere organisaties kunt u er nauwelijks zeker van zijn dat al het personeel dat op de loonlijst staat, ook daadwerkelijk op het werk verschijnt. Het komt vaak genoeg voor dat zowel leidinggevende als werknemer verzuimt een ziektegeval bij p&o te melden. Het kan lang duren voordat er in zo’n geval iets gebeurt, zeker als collega’s het werk overnemen, structureel verzuim is ingeroosterd, en de rest van de afdeling wél werkt.

In dit voorbeeld wordt nog uitgegaan van een slordigheid van de leidinggevende. Maar werknemer en directe chef kunnen het ook op een akkoordje gooien...

Elite-unit

Stel dat een werknemer en zijn directe baas het niet goed met elkaar kunnen vinden. De baas wil de werknemer eigenlijk ontslaan, maar heeft geen goed dossier opgebouwd en weet, eventueel uit ervaring, dat het bij de kantonrechter een paar maandsalarissen zal kosten. Bovendien moet daarvoor p&o ingeschakeld worden en staat de baas te kijk. Een eventuele schadeloosstelling drukt, dankzij de keiharde kostentoerekening, op het afdelingsbudget.

Als voor het eind van het jaar een bepaald NOI, ROI of andere budgettaire grootheid gehaald moet worden, kan het aantrekkelijk zijn het idee van direct ontslag te laten varen. Stel dat er een afkoopsom van acht maanden salaris wordt verwacht en er zijn dat jaar nog maar zes maanden te gaan. Dan wordt de neiging groot om het probleem ‘over het jaar heen te tillen’. De werknemer krijgt te horen: ‘ga even lekker thuis afkoelen, kijk om je heen en ik zie je volgend jaar wel weer.’ Vindt de werknemer deze constructie ook aantrekkelijk, dan is een spookwerknemer geboren.

In deze beschrijving van het ontstaan van spookpersoneel (een heerlijk boek lijkt me dat, De ontogenese van spookpersoneel) blijft p&o buiten beeld. Maar als de kabinetsplannen in ogenschouw worden genomen, valt te verwachten dat het aantal spookwerknemers met instemming van p&o zal toenemen. Vanaf 57,5 jaar moet de werkgever de WW-uitkering betalen en heeft de werknemer een sollicitatieplicht. Daarnaast komt de vervolguitkering van de WW te vervallen, dus van een suppletie kan geen sprake zijn (op de bijstand worden overige inkomsten gekort). Een sociaal plan afsluiten is in het huidige tijdgewricht een lastige zaak.

Dit alles nodigt p&o uit allerhande creatieve constructies te verzinnen waarin mensen bijvoorbeeld ‘boven de formatie’ worden geplaatst. Als zulke medewerkers bovendien wordt gevraagd de bovenformatieve taken vanachter de geraniums uit te voeren, is met instemming van p&o spookpersoneel geboren.

Ook de versobering van VUT en prepensioen werkt het creëren van spookpersoneel in de hand. Misschien moet u hiervoor zelfs een elite-unit oprichten, de BOM, oftewel BV Overjarige Medewerker. Een prototypische Bommer heeft een langdurige band met de firma en verricht activiteiten die geen aanwezigheid vereisen. De arbeidsvoorwaarden van de Bommer zijn aangepast aan de aard van de functie. Een Bommer werkt parttime (70%), waarmee zijn pensioenopbouw enigszins wordt aangetast, terwijl opgebouwde rechten toch niet verloren gaan. Bestaande verzekeringen lopen gewoon door, maar arbeidsvoorwaarden als bonus en lease-auto komen te vervallen.

Fiscaal atleet

In de praktische uitwerking is er nauwelijks verschil met een VUT- of prepensioenregeling. De financiering van deze constructie vraagt echter de nodige aandacht. De VUT- en pensioenpremies van de werknemers zijn nu (nog) onbelast. Een eventuele bijdrage van de werknemers kan voor de BOM niet op de gebruikelijke wijze geïnd worden. Maar met wederzijdse instemming kan in een onderneming best afgesproken worden dat een deel van de voor arbeid beschikbare middelen (lees: de werkgeversbijdrage aan deze regelingen) wordt aangewend voor de BOM. Daarnaast kunnen werknemers afzien van een stukje loon (lees: de werknemersbijdrage). Op basis van de lengte van het dienstverband kan een werknemer wel of niet in aanmerking komen voor promotie tot Bommer.

In de exacte vormgeving moet wel de hulp gezocht worden van een fiscaal atleet, om te voorkomen dat een dergelijke toezegging als loon wordt aangemerkt en de hele opzet fiscaal onderuit gehaald wordt. Ook zal een oplossing gezocht moeten worden op de balans van de onderneming, want de werkgeversbijdrage kan op deze wijze niet vooraf ten laste van de winst worden gebracht, maar pas op het moment dat het loon wordt uitbetaald. Duidelijk is echter dat deze constructie minder zekerheid biedt aan de werknemers dan een pensioen, er is immers geen garantie dat men Bommer wordt of dat de BOM blijft bestaan. Maar iets is beter dan niets.

Kortom: nu lijkt spookpersoneel nog iets angstaanjagends, maar in de toekomst zult u uw eigen spoken gaan omarmen. In de tussentijd is het noodzakelijk spookpersoneel creërende managers op te sporen. En dat is lastig, want het kerstpakket zal er dit jaar om fiscale redenen bij inschieten. En het niet afhalen van het kerstpakket gaf nu juist zo’n aardige indicatie dat er spoken rondwaarden.

Bas van den Brink

---

Dit artikel is gepubliceerd in Intermediair PW